پروتز چیست ؟
شاید بار ها اسم پروتز به گوشتان خورده باشد و یک تصور ذهنی از آن در ذهن خود داشته باشید، اما این تصور ممکن است با واقعیت مغایرت داشته باشد یا تنها جزیی از انواع پروتز ها را در بر گیرد. در این پست قصد داریم به معرفی « پروتز » بپردازیم و به طور کلی، نگاهی به انواع آن داشته باشیم.
معنای کلمه پروتز
تعریف Prosthetic یا پروتز در دیکشنری آکسفورد به این صورت است:
An artificial body part; a prosthesis
پروتز به معنای « اندام مصنوعی » یا « اعضای مصنوعی » می باشد که جایگزین اندام یا عضو از دست رفته در بدن می شود ( گرچه در حال حاضر در ایران، کلمه پروتز برای آحاد مردم تداعی کننده عمل های جراحی زیبایی غیر ضروری است ).
همچنین از کلمه Prosthesis به معنای ارزیابی، ساخت و فیت کردن اندام مصنوعی نیز یاد می شود که یکی از عرصه های فعایلت متخصصین ارتز و پروتز می باشد. در این مقاله به پرکاربرد ترین معنای کلمه پروتز که همان اندام مصنوعی هست خواهیم پرداخت.
قطع عضو
از آن جا که پروتز قرار است جایگزین اندام از دست رفته باشد، باید قبل از آن، فرد قطع و یا فقدان یک عضو را تجربه کرده باشد.
بشر همواره در نتیجه بیماری، حادثه، درگیری و یا به عنوان مجازات جرم، قطع عضو را تجربه کرده است و به دنبال آن در پی ساختن جایگزینی برای آن اندام از دست رفته، به منظور بهبود عملکرد، افزایش زیبایی ظاهری، مراقبت و یا ترکیبی از این ها بوده است.
قطع عضو می تواند مادرزادی باشد و یا بعد از تولد رخ داده باشد. از دلایل عمده قطع عضو می توان به بیماری های عروقی، عفونت ها، تومور ها و حادثه یا تروما اشاره کرد.
دسته بندی
پروتز ها به صورت کلی به دو دسته « پروتز های اندام و پروتز های زیبایی » تقسیم بندی می شوند. خود پروتز های اندام نیز به طور کلی به دو دسته پروتز های اندام فوقانی و پروتز های اندام تحتانی تقسیم بندی می شوند.
رایج ترین قطع عضو ها و پروتز های آن ها به شرح زیر می باشند:
بالای زانو
زیر زانو
بالای آرنج
زیر آرنج
عوامل موثر در نوع پروتز
ساخت پروتز به کاری که قرار است انجام دهد بسیار وابسته است. پروتز های اندام در عملکرد فرد قطع عضو در زندگی روزمره اش ( مانند تحمل وزن و گرفتن اشیا ) نقش اساسی ایفا می کنند. حال آنکه پروتز های زیبایی تنها در بهبود ظاهر فرد نقش دارند.
به طور معمول، یک پروتز دست و یا پا، از یک ماده قوی و مقاوم اما سبک وزن مانند فیبر کربن ساخته می شود که با فوم، جهت راحتی پوشانده شده است. وزن پروتز از عوامل بسیار مهم است. یک فرد عادی متوجه وزن اندام خود نمی شود اما اگر بدانیم که پا ها بین 30 تا 40 درصد و دست ها حدود 10 درصد از وزن بدن را شامل می شوند به اهمیت وزن پروتز پی می بریم.
ارتز و پروتز چیست
سطوح قطع عضو در نوع پروتزی که تجویز می شود از اهمیت بسیاری برخوردارند. همچنین شرایط سنی فرد، وزن و میزان تحرک و شغل او نیز بسیار مهم هستند.
از دیگر عوامل تاثیر گذار در ساخت پروتز، مدت زمانی که از قطع عضو گذشته است می باشد. چرا که پس از قطع عضو، حجم اندام باقی مانده تغییر می یابد و با گذشت زمان باید پروتز های متعددی برای فرد قطع عضو ساخته شود تا با گذر زمان حجم اندام باقی مانده به مقدار ثابتی برسد.
سوکت پروتز
راحتی و کارایی پروتز تا حد بسیار زیادی به اینکه چگونه روی اندام باقی مانده (استامپ) فیت می شود بستگی دارد. بخش متصل کننده اندام به پروتز سوکت نام دارد که با دقت روی قالب گچی که از اندام باقی مانده گرفته شده است، شکل داده شده است.
یک سوکت پروتز پا
شکل سوکت باید به درستی روی اندام باقی مانده فیت شود اگر نه باعث ایجاد ناراحتی و یا زخم می شود. امروزه امکان تهیه سوکت از طریق اسکن لیزری اندام باقی مانده و پرینتر های سه بعدی فراهم شده است. اما این سوکت ها به هر روش که ساخته شوند، حضور یک پروتزیست مجرب برای ساخت آن لازم است.
عملکرد پروتز
اندام های طبیعی، به وسیله عضلات به عقب و جلو رانده می شوند؛ در ساده ترین پروتز های عملکردی یا فانکشنال نیز، این عملکرد توسط کابل هایی که از میان آن ها رد شده، تامین می شود.
برای مثال در Pincer که یکی از انواع پروتز های دست می باشد و گاهی برای حفظ زیبایی روی آن دستکش پوشانده می شود، فرد می تواند دستش را به وسیله کابل هایی که به شانه مقابل متصل شده اند باز و یا بسته کند.
پروتز های ساده و بزرگ پا، عمدتا با جاذبه کار می کنند، کسی که پروتز را می پوشد، با تمرین و کسب تجربه و تاب دادن پای مصنوعی به موقعیت جدید و بالانس نگه داشتن آن هنگام حرکت کردن با پای سالم، راه رفتن خود را آغاز می کند.
پروتز های زیبایی
پروتز های زیبایی از مدت ها پیش برای پوشاندن جراحات به کار می رفتند. با پیشرفت در علم و تکنولوژی، امکان ساخت پروتز های زیبایی مادام العمر که از سیلیکون و PVC ساخته شده اند فراهم گشته است. این پروتز ها به گونه ای طراحی می شوند که کاملا مطابق با یک عضو هستند، با تمامی خال ها، رگ ها مو و اثر انگشت و تتوهای اندام طبیعی.
پروتز زیبایی دست
پروتز هایی زیبایی دست ساز معمولا بسیار گران هستند در صورتی که پروتز های زیبایی پیش ساخته، در سایز های متنوعی ساخته شده و ارزان تر هستند ولی فاقد جزییات یک پروتز زیبایی دست ساز هستند. یک گزینه دیگر استفاده از کاور سیلیکون دست سار است که می تواند با رنگ پوست فرد مطابقت داشته باشد اما فاقد جزییات مانند خال ها می باشد.
پروتز های مایوالکتریک
پروتز ها نیز با پیشرفت روزافزون علم، روز به روز پیچیده تر و کارا تر می شوند.از پیشرفته ترین پروتز ها می توان به پروتز های مایوالکتریک اشاره کرد. این پروتز های پیشرفته با الکتریسیته کنترل می شوند و با باطری های قابل شارژ کار می کنند.
این پروتز ها با استفاده از الکترود هایی، ایمپالس های الکتریکی اندام باقی مانده یا قسمت های دیگر را دریافت می کنند و مطابق آن حرکت می کنند. سیستم های کنترل الکترونیکی، این سیگنال ها را دریافت کرده و با تقویت آن ها حرکاتی در پروتز ایجاد می کنند که نیرویی به اندازه اندام طبیعی فرد ایجاد می کند.
پروتز مایوالکتریک
برای مثال، بیمار فکر می کند که : ” من می خواهم دستم را حرکت دهم. ” سپس مغز، عضلات بازو که باقی مانده اند را تحریک می کند، سیستم های الکترونیک فرمان حرکت را به موتور های الکتریکی ارسال می کنند و اندام پروتزی حرکت می کند.
پروتز ورزشی
بعد از استفاده از پروتز های معمولی و آشنایی با نحوه کار آن ها و طی کردن فاز های اولیه توانبخشی، فرد معلول می تواند با استفاده از پروتز هایی که مخصوص فعالیت های ورزشی طراحی شده اند به ورزش بپردازد و حتی تا سطح حرفه ای آن را ادامه دهد.
پروتز چیست ؟
معروف ترین پروتز های ورزشی، پروتز های ورزشی زیر زانو و مخصوص دویدن می باشد.
بهترین و به روز ترین پروتز های ورزشی را می توانید هر 4 سال یک بار در بازی های پارا المپیک مشاهده کنید.
نقش پروتزیست
قطعا تکنولوژی وخود پروتز تنها قسمتی از داستان هستند. عادت کردن به یک عضو کاملا تازه در بدن بیمار، یک چالش جسمی و روانی است که رابطه بین بیمار و پروتزیست او، نقش بسیار مهمی در این چالش ایفا می کند.
پروتزیست در تمامی مراحل پروسه، از انتخاب بهترین پروتز ممکن تا اندازه گیری، ساخت و فیتینگ و تا کار کردن با اندام جدید وحتی قدم گذاشتن در راه های فرا تر مانند فعالیت های ورزشی در کنار بیمار خواهد بود.
کلینیک تخصصی ارتوپدی فنی پویا طب
ارتوتیست احسان سجادی
جهت اطلاع از آدرس و ساعات کاری به بخش تماس با ما مراجعه نمایید.
